Καιρός - Σύγχρονοι προβληματισμοί για έναν καλύτερο κόσμο
Συγγραφέας: Δεληγιώργη Αλεξάνδρα
Εκδότης: Αλεξάνδρεια
Σειρά: Φιλοσοφικοί Δρόμοι
Έτος έκδοσης: 2008
Αριθμός Σελίδων: 262
Τιμή: 16.90
Τι μπορούμε να ελπίσουμε για το μέλλον; Πώς είναι δυνατός ένας καλύτερος κόσμος; Αντιμέτωπη με τους προβληματισμούς μιας πλειάδας θεωρητικών γύρω από αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα, η συγγραφέας διαπιστώνει ότι αποτελούν λίγο ως πολύ εκφάνσεις μιας αδέσμευτης σκέψης σε συνεχή αναμέτρηση με τον εγκαθιδρυμένο λόγο και με το καθεστώς υποτέλειας που αναπαράγει η ισχύς του. Από την πλευρά του, το καθεστώς ισχύος και υποτέλειας που εγκαθιδρύει το σύστημα είτε ακυρώνει τέτοιους προβληματισμούς, με την αφελή πεποίθηση ότι η έκβαση του παρόντος συμπίπτει με το τέλος της Ιστορίας, είτε τους ανταλλάσσει με ψευδο-βεβαιότητες (εκσυγχρονισμός, ανάπτυξη) που επιταχύνουν την αποδιάρθρωση του συστήματος. Σ' αυτή την κρίσιμη χρονική στιγμή περισυλλογής και αποφάσεων που συστήνει τον δικό μας Καιρό, η προβληματοποίηση θεμελιακών φιλοσοφικών ερωτημάτων διασαφηνίζει τη δυνατότητα μετάβασης σ' ένα καθεστώς ουσιαστικής δημοκρατίας. Με την παρέμβαση της Κριτικής και της θεωρίας προς αυτή την κατεύθυνση, ο νομιμοποιητικός ρόλος της ανεξέταστης τεχνοκρατικής επιστήμης μεταβιβάζεται σε μια (μη ισχύουσα ακόμη) σκεπτόμενη επιστήμη, όπου τεχνογνωσία και αυτογνωσία τροφοδοτούν, αντί να αποκλείουν, η μια την άλλη. Εδώ, η αντίκρουση στην οντολογία της κυριαρχίας, φαίνεται να είναι όρος εκ των ων ουκ άνευ για την εννόηση του δυνατόν-είναι ως μη-είναι-ακόμη και για την πραγμάτωση του. Δοκίμια για τους: Irigaray, Deleuze, Kristeva, Heller, Arendt, Laclau, Lyotard, Agamben, Rorty, Παπαϊωάννου, Baudrillard, Wallerstein.
Ο μοντερνισμός στη σύγχρονη φιλοσοφία - Η αναζήτηση της χαμένης ενότηταςΣυγγραφέας: Δεληγιώργη Αλεξάνδρα
Εκδότης: Αλεξάνδρεια
Σειρά: Φιλοσοφικοί Δρόμοι
Αριθμός Σελίδων: 527
Έτος έκδοσης: 2007
Τιμή: 32.90 Ευρώ
Περιεχόμενα
Σε συνεχή διάλογο με φιλοσοφικά κείμενα που έρχονται σε ρήξη με το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα του Διαφωτισμού και τα θετικιστικά -τεχνοκρατικά σχήματα που το αναπαράγουν, το βιβλίο αυτό παρακολουθεί τη γένεση και τη συνέχιση του φιλοσοφικού μοντερνισμού, μέσα στον 19ο και τον 20ο αιώνα. Η συγγραφέας επιχειρεί μια συστηματική χαρτογράφηση της αντικαρτεσιανής επανάστασης που έφεραν σε πέρας οι θεμελιωτές και συνεχιστές του μοντερνιστικού ρεύματος στο πλαίσιο της σύγχρονης κριτικής σκέψης, προετοιμάζοντας ανάλογες επαναστατικές κινήσεις στην τέχνη και στην επιστήμη της εποχής μας. Κλειδί για τον μετασχηματισμό των παραδοσιακών κατηγοριών ανάλυσης και για την δημιουργία καινοφανών θεωρητικών σχημάτων που επωμίσθηκε ο φιλοσοφικός μοντερνισμός αποτελεί η αναζήτηση της ενότητας που υπονόμευσε το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα του διαφωτισμού, με το πνεύμα της στυγνής εξειδίκευσης που επέβαλε. Παρακολουθώντας το νήμα αυτής της αναζήτησης, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με ζητήματα της σύγχρονης φιλοσοφικής κριτικής όπως οι σχέσεις επιστήμης-μεταφυσικής, ελευθερίας-εξουσίας, συνειδητού- ασυνείδητου κ.ά. Είναι έτσι σε θέση να εννοήσει και να αποτιμήσει εναργέστερα τις θλιβερές συνέπειες της αντι-φιλοσοφικής τάσης που καλλιέργησε η μεταμοντέρνα σκέψη σε συνεχή παρέκκλιση από την κριτική του θετικιστικού ιδεολογήματος του εκσυγχρονισμού. "Το βιβλίο ολοκληρώνεται με μια σημαντική προσπάθεια κριτικής αποτίμησης της "μεταμοντερνικότητας". Η κριτική της στον τρόπο με τον οποίο ο Λυοτάρ προσεγγίζει την τρίτη καντιανή Κριτική είναι αποκαλυπτική για την κατάσταση τον τρόπο σκέψης του σύγχρονου σχετικισμού."
Σκέψη και προοπτική - Από το quattrocento στο ηλεκτρονικό novecento
Συγγραφέας: Δεληγιώργη Αλεξάνδρα
Εκδότης: Αλεξάνδρεια
Σειρά: Φιλοσοφικοί Δρόμοι
Έτος έκδοσης: 2002
Αριθμός Σελίδων: 415
Τιμή: 20 Ευρώ
Περιεχόμενα
Ζούμε σε μια κρίσιμη καμπή. Με τη ραγδαία προέλαση του τεχνόκοσμου στον κόσμο της ζωής, η σκέψη έτσι όπως αναπτύχθηκε και καλλιεργήθηκε, στη μακραίωνη ιστορία της, τελεί υπό περιορισμό. Η αναπόδεικτη θέση ότι η σκέψη είναι προϊόν εγκεφαλικών και μόνο διεργασιών τείνει να επιβληθεί ως απόλυτη βεβαιότητα. Οι ψυχικές, κοινωνικές και ιστορικές διεργασίες που καθόριζαν τη ροή και την προοπτική της τείνουν να εξουδετερωθούν από τους μηχανισμούς της απώθησης και της λήθης που κινητοποιεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος, με πρότυπο λειτουργίας του τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το βιβλίο αυτό επίμονα επιστρέφει στην ιστορία της νεότερης και σύγχρονης σκέψης σε μια προσπάθεια να φτάσει ώς την απαρχή τέτοιων ριζικών για την ανθρώπινη ζωή εξελίξεων. Η φιλοσοφία σε διάφορες εποχές καλούνταν να διερευνήσει τις τροποποιήσεις που υφίσταται η σχέση του ανθρώπου ως είναι-μέσα-στον-κόσμο, ψυχή και συνείδηση, με την πραγματικότητα, φυσική, ιστορική και κοινωνική, να προβληματιστεί για τον προσανατολισμό της και, όποτε το έκρινε αναγκαίο και εφικτό, να επεξεργαστεί θέσεις που θα τον άλλαζαν.
Θετικιστικού, Ερμηνευτικού και Διαλεκτικού Τύπου
Συγγραφέας: Δεληγιώργη Αλεξάνδρα
Εκδότης: Ζήτη
Έτος έκδοσης: 2011
Σχήμα 17 Χ 24
Τιμή: 17 Ευρώ
Ορίζοντας ως αφετηριακά σημεία τις τρεις επιστημολογικές τομές που σημειώθηκαν, η πρώτη στα τέλη του 16ου αιώνα, η δεύτερη στα τέλη του 18ου αιώνα και η τρίτη στα τέλη του 20ού αιώνα, το βιβλίο αυτό παρακολουθεί τη γένεση και τον τρόπο συγκρότησης του θετικιστικού, του διαλεκτικού και του ερμηνευτικού παραδείγματος στα πεδία της κοινωνικής επιστήμης και της φιλοσοφίας, καθώς και τη σύγκλισή τους στο νέο επιστημονικό-φιλοσοφικό παράδειγμα που συστήνουν οι Επιστήμες της πολυπλοκότητας και η αντίστοιχη προς αυτές Επιστημολογία της πολυπλοκότητας τα τελευταία τριάντα χρόνια.
Το ευκταίο και εφικτό αποτέλεσμα αυτής της κατάληξης θα ήταν η ανανέωση και ο εμπλουτισμός της τεχνο-επιστήμης με αναγκαίες όσο και σωτήριες συνειδησιακές διεργασίες στοχαστικών κρίσεων, αξιοθετήσεων και αποτιμήσεων που ξαναφέρνουν στο προσκήνιο το αριστοτελικό σώζειν διά της γνώσεως.
Περιεχόμενα
1. Φιλοσοφία των επιστημών
- Ιστορική και κοινωνική διάσταση της φιλοσοφίας
- Φιλοσοφία της επιστήμης ή Επιστημολογία ή Μετα-επιστήμη
- Κοινωνικές επιστήμες - επιστήμες του ανθρώπου - ανθρωπιστικές σπουδές
- Επιστημονική γνώση και ιδεολογία στις κοινωνικές επιστήμες
- Περιεχόμενα
- Πρόλογος (σ.15)
- Εισαγωγή (σ.19)
2. Κοινωνικές επιστήμες: Διαχρονική εξέταση
- Αρχαιότητα: Φύσει-νόμω
- Μεσαίωνας: Χριστιανική εσχατολογία
- Αναγέννηση (14ος-15ος αι.): Ουτοπία
- Η επιστημολογική τομή στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα: Η ανάδυση της μηχανιστικής σκέψης
- Το μηχανικιστικό μοντέλο: Αρχές και κανόνες
- Ο Διαφωτισμός (18ος αι.) και η απολυτοποίηση των αρχών του μηχανικισμού
Πρώτο Μέρος: Κοινωνικές Επιστήμες Θετικιστικού Τύπου
3. Η θετικιστική φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών
- Ο Αugust Comte και η διαμόρφωση της θετικιστικής φιλοσοφίας κατά τον 19ο αιώνα
- Το ιεραρχικό μοντέλο κατάταξης των επιστημών του Comte
- Ο νόμος των τριών σταδίων
- Από τον A. Comte στον John Stuart Mill
- Η ιεραρχική κατάταξη των επιστημών κατά τον Μill και η κριτική του νόμου των τριών σταδίων
- Πώς είναι δυνατή η πρόβλεψη των κοινωνικών φαινομένων
- Ο οργανικισμός του Herbert Spencer
- Ο κοινωνισμός του Ε. Durkheim
- Θετικιστικά επιστημολογικά ρεύματα κατά τον 20ό αιώνα
- Τo παραγωγικό-νομολογικό μοντέλο εξήγησης του K. Hempel
Δεύτερο Μέρος: Κοινωνικές Επιστήμες Ερμηνευτικού Τύπου
4. Η ερμηνευτική φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών
- Απαρχές της σύγχρονης ερμηνευτικής
- Η ερμηνευτική επιστημολογία του W. Dilthey
- Η κατάταξη των επιστημών των Dilthey, Windelband και Rickert
- Οι επιστημολογικές απόψεις του Max Weber
5. Αναλυτική ερμηνευτική
- Η αναλυτική τάση
- Ντετερμινισμός και ελευθερία: Το αιτιώδες-τελεολογικό μοντέλο εξήγησης του Von Wright
- Η γλωσσική διαμόρφωση κριτηρίων ερμηνευτικής κατανόησης κατά τον Ρ. Winch
6. Η κριτική ερμηνευτική σχολή
- Η κριτική του θετικισμού και του ιστορικισμού από τον J. Habermas
- Τα πρακτικά ενδιαφέροντα ως κριτήριο ταξινόμησης των επιστημών
- Παραδοσιακή και Κριτική θεωρία
Τρίτο Μέρος: Κοινωνικές Επιστήμες Διαλεκτικού Τύπου
7. Η κριτική του μηχανικισμού στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα
- Η εναντίωση του Vico στον μηχανικισμό
- Η εναντίωση του Montesquieu στον μηχανικισμό
8. D. Hume: Από την δογματική μεταφυσική στην εμπειρική ανθρωπολογία
- Ο ανθρωπολογικός επικαθορισμός της επιστήμης
- Για μιαν εμπειρική επιστήμη του ανθρώπου
- Ο διάλογος του Κant με τον Hume
9. Im. Kant: Από την εμπειρική επιστήμη του ανθρώπου σε μια ανθρωποκεντρική επιστημονική μεταφυσική
- Η καντιανή θεωρία της υπερβατολογικότητας
- Η καντιανή κριτική της δογματικής μεταφυσικής
- Για μια μεταφυσική επιστήμη του ανθρώπου
- Ο υπερβατολογικός λόγος ως δύναμη αυτοπροσδιορισμού
- Ο άνθρωπος ως φορέας φυσικής νομοτέλειας και ελεύθερης αιτιότητας: Μηχανιστική και τελεολογική εξήγηση
- Από το υπερβατολογικό Υποκείμενο στο ελεύθερο Εγώ
- Η δράση της νοητής εποπτείας ως γένεση της ελευθερίας του Εγώ
- Η κοινότητα ως αλληλεξάρτηση πολλαπλών Εγώ-Μη Εγώ
11. Fr. W. J. Schelling: Συνένωση ελευθερίας και αναγκαιότητας στο πλαίσιο μιας φιλοσοφίας της φύσης
- Από τον υποκειμενικό στον αντικειμενικό Ιδεαλισμό
- Η ελευθερία στην ταύτισή της με την φύση
- Από το Εγώ στην Φύση ως πρώτη αρχή της φιλοσοφίας
- Η γνώση των πραγμάτων καθ' εαυτά
- Η προβληματοποίηση της Υπερβατολογικής Λογικής
- Η χεγκελιανή επιστήμη του καθ' όλου
- Η θετική (διαλεκτική) λογική
13. Κ. Μarx: Η διαλεκτική λογική ως όργανο επιστημονικής ανάλυσης
- Η κριτική του τρόπου εφαρμογής και θεμελίωσης της διαλεκτικής λογικής από τον Χέγκελ
- Αλλοτρίωση-πραγμοποίηση
- Η θεωρητική καταγραφή και ανάλυση της δομής της καπιταλιστικής κοινωνίας
14. Η σχολή της Φρανκφούρτης: Φιλοσοφία και κοινωνική θεωρία
- Η ίδρυση της Σχολής της Φρανκφούρτης
- Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία
- Η κριτική του εργαλειακού εξορθολογισμού
- Για την πραγμοποίηση
- Η στροφή στην φροϋδική θεωρία
15. Θετικιστικός και ιστορικο-γενετικός δομισμός
- Το συμβολικό ως ένωση πραγματικού-φανταστικού
- Συγχρονία-διαχρονία
- Μηχανιστική και δομική αιτιότητα
- Ιστορικός ή γενετικός δομισμός
- Κλειστές (αποπερατωμένες) και ανοιχτές δομές
- Δομική ανάλυση και Υποκείμενο
- Κατανοητότητα vs Ιστορικότητα
16. Η ανασυγκρότηση των κοινωνικών επιστημών υπό το πνεύμα της επιστημολογίας της πολυπλοκότητας
- Από τον διαχωρισμό στην σύγκλιση φιλοσοφίας-επιστήμης
- Επιστήμες και επιστημολογία της πολυπλοκότητας
- Εγκέφαλος-(φυσικο-κοινωνικό) σύμπαν: Unitas multiplex
- Για την σύγκλιση φυσικών και κοινωνικών επιστημών στο πλαίσιο της επιστημολογίας της πολυπλοκότητας
- Αυτοσυνειδησία και χειραφέτηση των κοινωνικών επιστημών μέσω της σύγκλισής τους με την φιλοσοφία
Ά-νοστον ήμαρΟδοιπορικό της σκέψης του Νικόλα Κάλας (Α' Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου)
Συγγραφέας: Δεληγιώργη Αλεξάνδρα
Εκδότης: Άγρα
Έτος έκδοσης: 2011
Ο ρόλος του ποιητή είναι να εκμεταλλευτεί την κληρονομιά τόσο της μυθολογίας όσο και της ουτοπίας και να εντείνει τις ενέργειές τους στη ζωή, διαμέσου της γλώσσας των μεταφορών. Η υπέρτατη λειτουργία του ποιητή είναι να κάνει το μυστήριο έκδηλο μέσω των μεταφορών".
(Νικόλας Κάλας)
Ο Νικόλας Κάλας ή Νίκος Καλαμάρης ή Νικήτας Ράντος (1907-1988) είναι η εκπληκτική περίπτωση ενός επαναστατημένου Έλληνα ποιητή και διανοητή που ξεκίνησε από τους κόλπους της αριστεράς στο περιοδικό Πρωτοπόροι και υπήρξε ένας από τους πρώτους υπερρεαλιστές ποιητές και αιχμηρότατος κριτικός στη δεκαετία του '30 στην Ελλάδα. Φεύγοντας το 1938 δημοσίευσε τις Εστίες πυρκαϊάς στο Παρίσι στους κόλπους των υπερρεαλιστών και του Αντρέ Μπρετόν, και αργότερα έφυγε προς τη Νέα Υόρκη όπου συνδέθηκε στενά με όλο το κίνημα της νεοτερικότητας στην τέχνη, της δεκαετίας του '50, του '60 και του '70. Στην Ελλάδα γύρισε σποραδικά στη δεκαετία του '80.
Οι αναζητήσεις του -από τους Ίωνες φιλοσόφους στον Βιττγκενστάιν κι από την πορτογαλική αναγέννηση και τον Ιερώνυμο Μπος στον υπερρεαλισμό και την αμερικανική πρωτοπορία- τον καθιστούν μοναδική περίπτωση Έλληνα διανοητή, του οποίου το ξενόγλωσσο έργο μετά το 1938 -στα γαλλικά και τ' αγγλικά- αγνοείται στην Ελλάδα.
Κύρια θεωρητικά του έργα: "Foyers d'incendie" (1938), "Art in the Age of Risk" (1968 - " Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης Άγρα 1997), "Icons and Images of the Sixties" (1971), "Surrealism Pro and Con" (1973), "Transfigurations" (1982). Πρόθεση αυτού του βιβλίου είναι να ανασύρει από τη σιωπή πολλών δεκαετιών την προβληματική που διαπνέει το κριτικό έργο του Κάλας και να εντρυφήσει στα θέματά της.
Ο Κάλας έζησε σε μιαν εποχή όπου ποίηση χωρίς κριτική δεν νοείται. Σε μια προσπάθεια ερμηνείας του δυτικού πολιτισμού, ξεκίνησε από τη Σύρα, την Αθήνα και τη Σαντορίνη, σε μια πορεία συνεχώς προς δυσμάς που τον μεταφέρει από τη Μασσαλία στο Παρίσι κι από το Παρίσι στη Λισσαβώνα και στη Νέα Υόρκη.
Διαβάζοντας έναν άλλον Κάλας από αυτόν που γνωρίσαμε μέσα από την κριτική που γράφει στα ελληνικά, ως τα τέλη περίπου της δεκαετίας του '30, ή την ποίησή του που δεν παύει να γράφει σ' όλη του τη ζωή στη μητέρα-γλώσσα, διαπιστώνουμε ότι τα κείμενά του, στην πρωτοπορία κάθε φορά, την εποχή που γράφονται, εξακολουθούν κι αντιπροσωπεύουν μια ριζική μορφή της νεοτεριστικής σκέψης, που προλαβαίνοντας τις μεταμοντέρνες αποτιμήσεις, στήνει μια γέφυρα με τους μελλοντικούς τρόπους θέασης των πραγμάτων.
Ο Κριτικός ΜαρξΣυγγραφέας: Δεληγιώργη Αλεξάνδρα
Εκδότης: Gutenberd
Έτος έκδοσης: 1985, Αθήνα
Τρυφερός σύντροφος (Βραβείο "Νίκος Θέμελης", 2012)Εκδότης: Άγρα
Έτος Έκδοσης: 2011
Στον Τρυφερό σύντροφο, μια μυθιστορία βασισμένη στη ζωή και τον θάνατο του Γεωργίου Σκληρού, η συγγραφέας ανατέμνει τον ψυχισμό του και φωτίζει εκ των έσω την πάλη του με τα εξωτερικά και εσωτερικά εμπόδια που οδήγησαν στη διαμόρφωση της ιστορικής αυτογνωσίας και των θέσεών του για την κοινωνία και τη γλώσσα.
Ο Γεώργιος Σκληρός, Έλληνας της διασποράς, γεννήθηκε στην Τραπεζούντα του Πόντου. Η ζωή του υπήρξε μια συνεχής μετακίνηση μέσα στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο που φιλοξένησε τη ζωή και τη δράση του ελληνισμού της πρώτης εικοσαετίας του 20ού αιώνα: από την Οδησσό και τη δυσφορία της μαθητείας στο εμπορικό συγγενών, στη Μόσχα και την Πετρούπολη της επανάστασης του 1905, όπου σπουδάζει ιατρική, διαβάζει Γκόγκολ και Ντοστογιέφσκι και μυείται στις επαναστατικές ιδέες· και ακολούθως στην Ιένα, όπου συνδέεται με Ρωμιούς διανοούμενους, όπως ο Κ. Χατζόπουλος και ο Φώτος Πολίτης. Από εκεί στέλνει τα πρώτα του άρθρα στα αθηναϊκά περιοδικά και το θρυλικό Το Κοινωνικόν μας Ζήτημα που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1907 και τάραξε τα πνεύματα μιας κοινωνίας τραυματισμένης από οικονομικούς, κοινωνικούς και εθνικούς κλυδωνισμούς, καθώς και από τις αντιθέσεις και τις βίαιες συγκρούσεις γύρω από το γλωσσικό ζήτημα.
Το όνειρο της εγκατάστασης στην εξιδανικευμένη Αθήνα, το μεγάλο κέντρο των ιδεών, παραμένει άπιαστο. Ανέχεια, προβληματική οικονομική σχέση με την οικογένεια, δανεικά από φίλους. Δύο γυναίκες διατρέχουν τη ζωή του: η δίδυμη αδελφή του Όλγα στην οποία πάντα εξομολογείται και η Γκρέτα, η εξιδανικευμένη ερωμένη των φοιτητικών του χρόνων στην Εσθονία. Κι έρχονται τα αγωνιώδη χρόνια της φθίσης και του εγκλεισμού σ' ένα σανατόριο του Ταταρίνο της Ρωσίας, η απομόνωση και η σιωπή. Και η κατάληξη στην Αίγυπτο, σ' έναν οικισμό στον Νείλο έξω απ' το Κάιρο.
Από εκεί η χαμένη μορφή του Γεωργίου Σκληρού, που είχε γίνει θρύλος στον χώρο των διανοουμένων, επανεμφανίζεται στα Γράμματα του Σ. Πάργα. Και σε μια διάλεξή του στην Αλεξάνδρεια, δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του το 1919, συναντιέται και συνομιλεί εκτενώς για τη γλώσσα και άλλα ζητήματα με τον Κ.Π. Καβάφη.
Μια ζωή περιπλανήσεων, δημιουργικής και μαχητικής σκέψης, ονείρων, με τον θάνατο -τον τρυφερό σύντροφο- να καραδοκεί.
Γυναίκες ή σκοτεινή ύληΜυθιστόρημα
Εκδότης: Κέδρος
Έτος Έκδοσης: 2004
Ένας δάσκαλος ισπανικών φτιάχνει το πορτραίτο μιας γυναίκας που ζει στην ίδια πολυκατοικία μ' αυτόν (και την βλέπει αραιά και πού στην είσοδο του κτιρίου ή στο ασανσέρ). Η ηρωίδα του- μια σύγχρονη Δουλτσινέα που, αντί να περιφρονεί τον Δον Κιχώτη, τον κάνει ίνδαλμά της- προσπαθεί να ζήσει ιπποτικά. Καθώς μπλέκονται στην ιστορία άνδρες και κυρίως γυναίκες που κινούν τα νήματα των βιωματικών καταστάσεων, η προσωπογραφία μετατρέπεται σε μια τοπιογραφία προσώπων που είναι συνεχώς αντιμέτωπα με την σκοτεινή ύλη των πόθων τους. Η ιπποτική ζωή, στην ουσία, είναι μια λυσσαλέα προσπάθεια εξόδου από διαχωρισμούς- παγίδες και εμπλοκές που εμποδίζουν γυναίκες και άνδρες να ζήσουν σαν άνθρωποι.
ΑνδρόγυςΙδεολογικό ρομάντζο
Εκδότης: Σύγχρονοι Ορίζοντες
Έτος Έκδοσης: 2008
Αριθμός Σελίδων: 146
Στο μυθιστορηματικό χρόνο ενός 24ωρου, ξετυλίγεται η ιστορία ενός νεαρού ζευγαριού που ζει τη φθορά του έρωτα ως τη στιγμή που μπαίνει στη ζωή τους σαν από μηχανής θεός μια άλλη γυναίκα, για να σώσει τη σχέση τους. Ο Ανδρόγυς (το όνομά του παραπέμπει στον ήρωα της μυθολογίας που δεν κατόρθωσε να σκοτώσει τον Μινώταυρο) χρησιμοποιεί τον μίτο που του προσφέρει η γυναίκα του Μαριάνθη για να κινηθεί στον λαβύρινθο της σύγχρονης ζωής. Νικιέται όμως από τις απαιτήσεις της, που παίρνουν τις μυθικές διαστάσεις ενός αδηφάγου τέρατος.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ:
Άνοστον ήμαρ: Οδοιπορικό της σκέψης του Ν. Κάλας:
Φωτίζοντας όχι μόνο τη φάση της πτώσης της ευρωπαϊκής κουλτούρας αλλά κι όλες τις άλλες που έχουν προηγηθεί, ο Κάλας είναι σε θέση να επισημάνει πτυχές που παρέμεναν και παραμένουν σ΄ έναν μεγάλο βαθμό αδιερεύνητες κι ανενεργές.
Η στροφή του από την ποίηση στη ζωγραφική, ασφαλώς δεν είναι τυχαία. Υποδηλώνει μία καμπή και έναν σταθμό στη διανοητική του πορεία. Αν ο ποιητικός λόγος κατορθώνει να ταυτιστεί με την ουσία του κόσμου, όπως παρατηρεί ο ΄Ιταλο Καλβίνο, στο έξοχο μάθημά του για την ακρίβεια, ο κριτικός λόγος που τον παρακολουθεί για να μας τον αποκαλύψει αλλά και να τον στηρίξει σ΄ αυτή την ακροβασία, έχει το δικαίωμα να αναδυθεί από το βάθος όπου κρύβεται το αόρατο που έχει λεχθεί, στην εικαστική επιφάνεια, εκεί όπου το ορατό στήνει γέφυρα με το ανείπωτο, αφήνοντάς μας τα ίχνη που χρειαζόμαστε στο κυνηγητό μας πίσω απ΄ ό,τι κρύβει ή μας κάνει να πιστέψουμε πως είναι δυνατό να υπάρξει. Ο Κάλας, λοιπόν, στρέφει από κάποια στιγμή κι έπειτα, την κριτική του στη ζωγραφική για να συλλάβει όλα όσα αντικειμενοποιεί ο ζωγράφος πριν ή πέρα από τη λεκτική έκφραση.
Με τη στροφή του από τις λέξεις στις εικόνες, ο κριτικός λόγος αντί να καταντήσει σχολιασμός της ουσίας, παραμένει εργαλείο εξόρυξης της ουσίας. Αυτό που έκανε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι επιχειρώντας να περιγράψει με λέξεις μυθολογικά και μυστηριώδη πλάσματα και πράγματα ή τα ίδια τα σχέδιά του, αυτό σε μικρογραφία αποπειράται και η κριτική του Κάλας, με τη στροφή που κάνει από τους θεωρητικούς και ποιητικούς στους εικαστικούς κόσμους. Ο ντα Βίντσι έκθαμβος αναρωτιόταν ΄Ω συγγραφέα, με ποια γράμματα θα μπορέσεις άραγε εσύ να περιγράψεις με τέτοια τελειότητα την ολοκληρωμένη εικόνα που αναπαριστά , εδώ, το σχέδιο; Αν ο συγγραφέας αδυνατεί, γιατί εστιάζει την πένα του σε κρυμμένες, ατελείς ή διαλυμένες μορφές που συνθέτουν τον πραγματικό και φανταστικό κόσμο, ο κριτικός, σπρωγμένος από τη φιλοδοξία να παραμείνει αυθεντικός, και επομένως ανάλογα δημιουργικός με το συγγραφέα, ξεπερνά την ανάγκη να σχολιάσει το έργο του τελευταίου και ζητά να διερευνήσει εκείνο το βάθος που ξεχύνεται στις εικαστικές επιφάνειες και το βλέπουμε, το απολαμβάνουμε ή το φοβόμαστε, αλλά δεν βρήκαμε ακόμη τα λόγια για να το πούμε . Κι αν θέλουμε να έχουμε ένα μέτρο για την κοπιώδη έρευνα που θα αναλάβει ο Κάλας, από το 1940 ως το τέλος της ζωής του, πρέπει να θυμηθούμε ότι ο ζωγράφος που από τότε και για πολλά χρόνια τον βασάνισε και τον ταλάνισε ήταν ο Ιερώνυμος Μπος.
Στο πρώτο βιβλίο, λοιπόν, που γράφει με αντικείμενο τη ζωγραφική, στο κεφάλαιο που αφιερώνει με τον τίτλο Η σωτήρια εικόνα, ο Κάλας διερευνά τις δυνατότητες ενεργοποίησης της ελευθερίας για το καλό και για το κακό σ΄ εκείνο το χώρο όπου το παιχνίδι των διαστρεβλώσεων που υφίσταται, ξαναγίνεται διαδικασία διαυγάσεων. Σ΄ αυτό το χώρο είναι αδύνατο να διεισδύσουμε όσο αρκούμαστε να παρακολουθούμε πάνω σε οθόνες σημεία που υπαινίσσονται γεγονότα και όσο προσπαθούμε μέσα απ αυτές να τα καταλάβουμε. Γιατί ένας τέτοιος χώρος είναι ο τόπος της ανάλυσης κατά την κίνησή της από το ορατό στο αόρατο και από το ρητό στο άρρητο. Καμιά οθόνη δεν μπορεί να αποτυπώσει την κίνηση αυτή, γιατί δεν είναι μετάθεση σημείων σε έναν γεωμετροποιημένο χώρο, αλλά διεργασία.
Από το βιβλίο Μια δική σου ζωή, (διηγήματα), σ.σ. 258-263, εκδ. Μελάνι, Μαρτ. 2008
Άνοστον ήμαρ: Οδοιπορικό της σκέψης του Ν. Κάλας:
Φωτίζοντας όχι μόνο τη φάση της πτώσης της ευρωπαϊκής κουλτούρας αλλά κι όλες τις άλλες που έχουν προηγηθεί, ο Κάλας είναι σε θέση να επισημάνει πτυχές που παρέμεναν και παραμένουν σ΄ έναν μεγάλο βαθμό αδιερεύνητες κι ανενεργές.
Η στροφή του από την ποίηση στη ζωγραφική, ασφαλώς δεν είναι τυχαία. Υποδηλώνει μία καμπή και έναν σταθμό στη διανοητική του πορεία. Αν ο ποιητικός λόγος κατορθώνει να ταυτιστεί με την ουσία του κόσμου, όπως παρατηρεί ο ΄Ιταλο Καλβίνο, στο έξοχο μάθημά του για την ακρίβεια, ο κριτικός λόγος που τον παρακολουθεί για να μας τον αποκαλύψει αλλά και να τον στηρίξει σ΄ αυτή την ακροβασία, έχει το δικαίωμα να αναδυθεί από το βάθος όπου κρύβεται το αόρατο που έχει λεχθεί, στην εικαστική επιφάνεια, εκεί όπου το ορατό στήνει γέφυρα με το ανείπωτο, αφήνοντάς μας τα ίχνη που χρειαζόμαστε στο κυνηγητό μας πίσω απ΄ ό,τι κρύβει ή μας κάνει να πιστέψουμε πως είναι δυνατό να υπάρξει. Ο Κάλας, λοιπόν, στρέφει από κάποια στιγμή κι έπειτα, την κριτική του στη ζωγραφική για να συλλάβει όλα όσα αντικειμενοποιεί ο ζωγράφος πριν ή πέρα από τη λεκτική έκφραση.
Με τη στροφή του από τις λέξεις στις εικόνες, ο κριτικός λόγος αντί να καταντήσει σχολιασμός της ουσίας, παραμένει εργαλείο εξόρυξης της ουσίας. Αυτό που έκανε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι επιχειρώντας να περιγράψει με λέξεις μυθολογικά και μυστηριώδη πλάσματα και πράγματα ή τα ίδια τα σχέδιά του, αυτό σε μικρογραφία αποπειράται και η κριτική του Κάλας, με τη στροφή που κάνει από τους θεωρητικούς και ποιητικούς στους εικαστικούς κόσμους. Ο ντα Βίντσι έκθαμβος αναρωτιόταν ΄Ω συγγραφέα, με ποια γράμματα θα μπορέσεις άραγε εσύ να περιγράψεις με τέτοια τελειότητα την ολοκληρωμένη εικόνα που αναπαριστά , εδώ, το σχέδιο; Αν ο συγγραφέας αδυνατεί, γιατί εστιάζει την πένα του σε κρυμμένες, ατελείς ή διαλυμένες μορφές που συνθέτουν τον πραγματικό και φανταστικό κόσμο, ο κριτικός, σπρωγμένος από τη φιλοδοξία να παραμείνει αυθεντικός, και επομένως ανάλογα δημιουργικός με το συγγραφέα, ξεπερνά την ανάγκη να σχολιάσει το έργο του τελευταίου και ζητά να διερευνήσει εκείνο το βάθος που ξεχύνεται στις εικαστικές επιφάνειες και το βλέπουμε, το απολαμβάνουμε ή το φοβόμαστε, αλλά δεν βρήκαμε ακόμη τα λόγια για να το πούμε . Κι αν θέλουμε να έχουμε ένα μέτρο για την κοπιώδη έρευνα που θα αναλάβει ο Κάλας, από το 1940 ως το τέλος της ζωής του, πρέπει να θυμηθούμε ότι ο ζωγράφος που από τότε και για πολλά χρόνια τον βασάνισε και τον ταλάνισε ήταν ο Ιερώνυμος Μπος.
Στο πρώτο βιβλίο, λοιπόν, που γράφει με αντικείμενο τη ζωγραφική, στο κεφάλαιο που αφιερώνει με τον τίτλο Η σωτήρια εικόνα, ο Κάλας διερευνά τις δυνατότητες ενεργοποίησης της ελευθερίας για το καλό και για το κακό σ΄ εκείνο το χώρο όπου το παιχνίδι των διαστρεβλώσεων που υφίσταται, ξαναγίνεται διαδικασία διαυγάσεων. Σ΄ αυτό το χώρο είναι αδύνατο να διεισδύσουμε όσο αρκούμαστε να παρακολουθούμε πάνω σε οθόνες σημεία που υπαινίσσονται γεγονότα και όσο προσπαθούμε μέσα απ αυτές να τα καταλάβουμε. Γιατί ένας τέτοιος χώρος είναι ο τόπος της ανάλυσης κατά την κίνησή της από το ορατό στο αόρατο και από το ρητό στο άρρητο. Καμιά οθόνη δεν μπορεί να αποτυπώσει την κίνηση αυτή, γιατί δεν είναι μετάθεση σημείων σε έναν γεωμετροποιημένο χώρο, αλλά διεργασία.
Από το βιβλίο Μια δική σου ζωή, (διηγήματα), σ.σ. 258-263, εκδ. Μελάνι, Μαρτ. 2008
Νεκροί που χορεύουν
στους άτυχους αστροναύτες
στους άτυχους αστροναύτες
Ο Στέφανος Χίκινγκ ανακάθισε στην καρέκλα του. Μόλις είχε τελειώσει με τους υπολογισμούς και τις εξισώσεις του κι έγειρε το κεφάλι από την άλλη μεριά. Χρειαζόταν να σκεφτεί για να αποφασίσει σωστά. Tο ξαναέφερε στην αρχική θέση του και σαν για να δώσει ένα τέλος στο μαρτύριο που τον βασάνισε, υποστήριξε, στην οθόνη του υπολογιστή του πως όταν ένα σωματίδιο πέφτει σε μια μαύρη τρύπα του Γαλαξία μας, τότε, για να ξεφύγει, βγαίνει από τον πραγματικό χρόνο και κινείται στον χρόνο της φαντασίας. Μεσολαβεί μια παύση, με το κεφάλι του να τρέμει ελαφρά πέρα δώθε. Mόλις το τρέμουλο σταματήσει, σπεύδει να βεβαιώσει πως το ίδιο είναι δυνατό να συμβεί και σε όποιον ασυλλόγιστα αποτόλμησε ένα ταξίδι στο Άλφα του Κενταύρου ή στο νεφέλωμα του Καρκίνου.
Στην πραγματικότητα, γνωρίζει ότι οι μαύρες τρύπες είναι σώματα με τόσο έντονο ελκτικό πεδίο ώστε καμιά ύλη και καμιά ακτινοβολία που θα συρθεί πάνω τους να μη μπορεί να ξεφύγει. Αυτά τα αστέρια είναι ρουφήχτρες. Σχηματίσθηκαν απορροφώντας τεράστιες ποσότητες ύλης και ακτινοβολίας και συνεχίζουν να κάνουν το ίδιο. Κι ενώ θα πρεπε να είναι εκτυφλωτικά φωτεινά, είναι κατασκότεινα, γιατί το φως που απορροφούν παραμένει φυλακισμένο στην επιφάνεια-παγίδα τους.
Στο εσωτερικό του χωροχρονικού τους ορίζοντα, επικρατεί απόλυτη μυστικότητα και σιωπή. Κανείς δεν μπορεί να δει, να περιγράψει και ν αναλύσει τι συμβαίνει εντός τους. Κι όποιος το κάνει, θα πρέπει να βάλει όλη την τέχνη του για να μας πείσει ότι δεν είναι ανυποψίαστος κι αφελής.
Τέτοιοι δεν είναι πολλοί. Ο Στ. Χίκινγκ έχει στο νου του τον αριστοτέχνη Στανισλάβ Λεμ που τα κατάφερε και αυτό τού φτάνει για να υποστηρίξει την θέση του χωρίς επιφυλάξεις και δισταγμούς. Για τους υπόλοιπους, προβλέπεται η δημόσια συγγνώμη, μονολογεί. Αν και το εγχείρημα είναι σχεδόν ακατόρθωτο. Γιατί ο ορίζοντας της μαύρης τρύπας που προσπαθούν να χαρτογραφήσουν επιστήμονες και αφηγητές, προς το παρόν, αντί για άνοιγμα, είναι απόλυτο κλείσιμο των συνόρων.
Ο Στ. Χ. είχε την ατυχία να πιστεύει τα πιο απίθανα πράγματα αλλά να μη πείθεται με τα πιο ευλογοφανή. Έτσι αφελής και μαζί καχύποπτος καθώς ήταν, η ζωή του κατάντησε αβίωτη. Ήταν αδύνατο να παρακολουθήσει κανείς τις εσωτερικές διακυμάνσεις της. Όλα ήταν αμφίσημα, διπλά, διχασμένα. Ο ορισμός του καλού χωρούσε μέσα του το κακό. Η αδικία, η ηλιθιότητα, η κούραση ή η ασχήμια τρύπωναν στους ορισμούς της δικαιοσύνης, της σοφίας, της περιέργειας, της ομορφιάς και παρέλυαν κάθε του διάθεση. Μόνον η τόλμη και η γενναιότητα απέκλειαν ξεκάθαρα τον φόβο και την δειλία. Αλλά η τόλμη και η γενναιότητα από μόνες τους δεν αρκούν. Είναι σαν να χρησιμοποιεί κανείς με προσοχή και επιμέλεια όσα μέσα διαθέτει, χωρίς κανένα σκοπό.
Εκτεθειμένος στα σκαμπανεβάσματα του μυαλού του, ασφυκτιούσε. Μόνον οι προθέσεις του, παρά τις αμφιταλαντεύσεις και τις αμφιβολίες του, παρέμεναν αγαθές. Το ανθρώπινο είδος τον συγκινούσε και κυρίως η άγνοιά του. Τα αποτελέσματα, όμως, των ερευνών, παρέμεναν πενιχρά. Με τις υποθέσεις που έκανε και τον παιδεμό του να τις επαληθεύσει, σε πέντε χρόνια, σαν να το είχε προγραμματίσει, ήταν ήδη ένας ακατανόητος κι ένας-ένας, ένα-ένα τον εγκατέλειπαν όλοι και όλα σχεδόν. Παρασυρμένος απ την περιέργεια να εξερευνήσει το εσωτερικό τοπίο της μαύρης τρύπας της μοναξιάς του, κι αποτολμώντας το, είχε την ατυχία να διαπεράσει την μεμβράνη της. Ποτέ δεν πίστεψε πως θα έμενε για πάντα κλεισμένος στον ασφυκτικό κλοιό ενός απόλυτου σκοταδιού. Αλλά όπως και ο ίδιος το ομολόγησε, έτσι και πέσεις στην κατασκότεινη δίνη του, είναι σχεδόν αδύνατο να ξεφύγεις.
Κι απ την στιγμή που του συνέβηκε το κακό, όφειλε να το παραδεχθεί: είχε περιέλθει στην κατάσταση της απόλυτης ανωμαλίας του χωροχρόνου της. Μια ακατάσχετη κατάρρευση τον παρέσερνε στο κέντρο της μαύρης τρύπας και θα συντριβόταν στο διάστημα του πεπερασμένου ιδιόχρονου που όριζε η κίνηση-πτώση του, αν μια στιγμή, πριν από το αμετάκλητο τέλος, δεν συνειδητοποιούσε ότι η ιστορία του άτυχου αστροναύτη που του πέρασε απ το μυαλό ήταν η δική του ιστορία που κανονικά θα πρεπε να τελειώσει εδώ, αφού ο χρόνος της, εξαιτίας της καμπυλότητάς του, είχε απορροφήσει το μέλλον. Πράγματι, μια στιγμή πριν, ήταν έτοιμος να παραδεχθεί πως δεν υπήρχε πλέον τίποτα να γνωρίσει και τίποτα να ελπίσει.
Τότε θυμήθηκε πως ακόμη κι όταν χάσει τα πάντα κανείς, τα χρήματά του, τα λογικά του, τους φίλους ή την εμπιστοσύνη του, υπάρχει, πάντα, η φαντασία που πολιορκεί και κατακυριεύει την ένδεια. Η φαντασία που όλα τα κάνει κι όλα τα μπορεί, όπως έλεγε ο Μονταίνι, ξαναδίνει στον άτυχο τολμητία την δύναμη να διασχίσει την μαύρη τρύπα και να βρεθεί σε μιαν άλλη περιοχή του σύμπαντος.
Με τέτοιες σκέψεις, βεβαιωνόταν πως η ίδια η φαντασία τον καλούσε να την εμπιστευθεί. Αν και το πιο σωστό είναι να υποθέσουμε πως η απόλυτη ανάγκη να αποκτήσει κάτι που θα ήταν αδύνατο να το χάσει δεν του άφηνε περιθώρια να σκεφθεί ορθολογισμένα. Έτσι κι αλλιώς, το είχε αποφασίσει, η φαντασία που στέργει τους λάτρεις-θύματα της εντατικής ζωής, έστεργε και τον ίδιο.
Στην προσπάθεια να στηρίξει την άποψή του, βρήκε προς στιγμήν, πως ήταν λογικότερο να αρκεστεί στην λακωνική εξήγηση ότι ο φανταστικός χρόνος έχει το πλεονέκτημα να μη δεσμεύεται από την φορά του πραγματικού χρόνου. Ο πραγματικός χρόνος εξακοντίζεται όπως το βέλος του πανάρχαιου κυνηγού, κι όπως αυτό, οδεύει προς το τέλος της καμπύλης που διαγράφει η κίνησή του. Ο φανταστικός χρόνος, αντίθετα, ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει σε κάποιο σημείο. Καθώς κινείται κόντρα στην φορά του πραγματικού χρόνου, είναι αδύνατο να προβλέψεις προς τα πού θα κατευθυνθεί.
Αν και φαεινή, η ιδέα στηριζόταν σε αδιάσειστα επιχειρήματα, που όμως ο Στ. Χ. δεν τα επικαλείται στην αρχική έκθεσή του. Την ίδια μέρα κι ενώ είχε στείλει την δισκέτα στον εκδότη του, τον έζωσε το κενό. Βάλθηκε τότε να αναπλάσει αυτά τα επιχειρήματα (επιχειρήματα ενός ποιητή) για δικό του λογαριασμό. Ήταν το πρώτο βήμα για να βεβαιωθεί για τα τυχόν σφάλματα όπου ενδεχομένως θα τον παρέσερνε η ανάγκη του να βρει μια διέξοδο στο αδιέξοδο. Ούτε μπορούσε να κάνει κι αλλιώς.
Επιχείρημα πρώτο: Ενώ το βέλος του πραγματικού χρόνου καρφώνεται κάπου κι όλα τελειώνουν εκεί, στο αίμα, στον πόνο, στο φονικό, στην απώλεια, ο φανταστικός χρόνος οδεύει προς την ευδαιμονία που απολαμβάνει ο κατασκευαστής, όταν από σκόρπια υλικά, αντί για ένα τυχαίο άθυρμα, σκαρώνει μια πρωτότυπη σύνθεση, ένα τραπεζάκι π.χ. με δώδεκα πόδια ή μιαν ιστορία χωρίς προηγούμενο. Μπορεί ακόμη να καταλήξει στην ανεξάντλητη ικανοποίηση που δοκιμάζει ο στοχαστής, όταν καταφέρει να εκπληρώσει την ασίγαστη επιθυμία του να αγκαλιάσει στο κρυφό βλέμμα του όλα όσα συνέβηκαν κι όλα όσα μπορούν να συμβούν. Ακολουθώντας την δική του φορά, ο φανταστικός χρόνος εξακοντίζεται προς την ατέρμονη πλησμονή.
Επιχείρημα δεύτερο: Ένας άνθρωπος γεννιέται και ακολουθώντας την φορά του πραγματικού χρόνου που είναι η ιστορία της ζωής του, κάποτε, πεθαίνει. Αν στάθηκε άτυχος, αν έκανε τραγικά λάθη, αν δεν του ήρθαν τα πράγματα βολικά, αν πόθησε περισσότερα απ όσα μπορούσε να αποκτήσει κι έμεινε στερημένος, ο μόνος τρόπος να απεμπλακεί από τον πραγματικό χρόνο και την πραγματική ιστορία του, είναι να καταφύγει στην φαντασία.
Επιχείρημα τρίτο: Η φαντασία είναι η δύναμή του να αντιστρατεύεται τις πραγματικές νομοτέλειες και να βάζει στην θέση τους άλλες, υποσκάπτοντας αργά και υπομονετικά την αμετάκλητη πορεία των γεγονότων. Αν κινηθεί στον δικό της χρόνο, θα μπορέσει να κόψει στα δυο το νήμα του πραγματικού χρόνου της ώς τότε ζωής του.
Αξίζει να σταθούμε σ αυτό το επιχείρημα, εκμυστηρεύεται στην οθόνη του υπολογιστή του, γιατί δείχνει ότι η ιστορία που ξετυλίγεται μέσα στον φανταστικό χρόνο, παίρνει άλλη τροπή, εντελώς διαφορετική από την προβλεπόμενη. Ενώ θα είχε το τέλος που επιβάλλουν οι χειρισμοί των προσώπων, οι περιορισμοί που δημιουργούν οι σχέσεις τους με τους άλλους ή με τον εαυτό τους, αλλά και οι δυνατότητές τους, όταν λογικά τις προεξοφλούν, μέσα σ έναν κόσμο που αναλόγως προεξοφλούνε τα όριά του, παρ όλα αυτά, με την παρέμβαση της φαντασίας, η ιστορία, αντί να τελειώσει έτσι όπως θα τέλειωνε κάτω από την πίεση όλων αυτών των καθορισμών, συνεχίζεται για να πάρει μιαν εντελώς διαφορετική τροπή. Η άρρωστη γυναίκα, αντί να πεθάνει, γίνεται καλά. Ο άμυαλος που ξεκίνησε για το Άλφα του Κενταύρου και χάθηκε σε μιαν από τις μαύρες τρύπες του Γαλαξία, κατορθώνει και βγαίνει από κει για να συνεχίσει το ταξίδι του σε μιαν άλλη περιοχή του σύμπαντος, εξίσου ενδιαφέρουσα που θα του δώσει ανάλογες και ίσως συγκλονιστικότερες εμπειρίες απ αυτές που λογάριαζε να ζήσει, όταν ξεκινούσε για το ταξίδι του. Είναι πολύ πιθανόν να σκαρφισθεί ένα σχέδιο για να επιστρέψει στην γη, προετοιμάζοντας νέες διαστημικές εξορμήσεις ή πράγμα που είναι και το πιο πιθανό αλλάζοντας ριζικά το πνεύμα και το ύφος των εξορμήσεών του. Δεν αποκλείεται να σχηματίσει μια νέα αντίληψη του χωροχρόνου, χωρίς τα όρια και τους περιορισμούς που του επέβαλε η κοινή αντίληψη, στην πλάνη της να πιστεύει ότι το σύμπαν έχει όρια που στην πραγματικότητα, όμως, δεν τα έχει επιβάλει κανείς, αναγκαστικά.
Στην πραγματικότητα, γνωρίζει ότι οι μαύρες τρύπες είναι σώματα με τόσο έντονο ελκτικό πεδίο ώστε καμιά ύλη και καμιά ακτινοβολία που θα συρθεί πάνω τους να μη μπορεί να ξεφύγει. Αυτά τα αστέρια είναι ρουφήχτρες. Σχηματίσθηκαν απορροφώντας τεράστιες ποσότητες ύλης και ακτινοβολίας και συνεχίζουν να κάνουν το ίδιο. Κι ενώ θα πρεπε να είναι εκτυφλωτικά φωτεινά, είναι κατασκότεινα, γιατί το φως που απορροφούν παραμένει φυλακισμένο στην επιφάνεια-παγίδα τους.
Στο εσωτερικό του χωροχρονικού τους ορίζοντα, επικρατεί απόλυτη μυστικότητα και σιωπή. Κανείς δεν μπορεί να δει, να περιγράψει και ν αναλύσει τι συμβαίνει εντός τους. Κι όποιος το κάνει, θα πρέπει να βάλει όλη την τέχνη του για να μας πείσει ότι δεν είναι ανυποψίαστος κι αφελής.
Τέτοιοι δεν είναι πολλοί. Ο Στ. Χίκινγκ έχει στο νου του τον αριστοτέχνη Στανισλάβ Λεμ που τα κατάφερε και αυτό τού φτάνει για να υποστηρίξει την θέση του χωρίς επιφυλάξεις και δισταγμούς. Για τους υπόλοιπους, προβλέπεται η δημόσια συγγνώμη, μονολογεί. Αν και το εγχείρημα είναι σχεδόν ακατόρθωτο. Γιατί ο ορίζοντας της μαύρης τρύπας που προσπαθούν να χαρτογραφήσουν επιστήμονες και αφηγητές, προς το παρόν, αντί για άνοιγμα, είναι απόλυτο κλείσιμο των συνόρων.
Ο Στ. Χ. είχε την ατυχία να πιστεύει τα πιο απίθανα πράγματα αλλά να μη πείθεται με τα πιο ευλογοφανή. Έτσι αφελής και μαζί καχύποπτος καθώς ήταν, η ζωή του κατάντησε αβίωτη. Ήταν αδύνατο να παρακολουθήσει κανείς τις εσωτερικές διακυμάνσεις της. Όλα ήταν αμφίσημα, διπλά, διχασμένα. Ο ορισμός του καλού χωρούσε μέσα του το κακό. Η αδικία, η ηλιθιότητα, η κούραση ή η ασχήμια τρύπωναν στους ορισμούς της δικαιοσύνης, της σοφίας, της περιέργειας, της ομορφιάς και παρέλυαν κάθε του διάθεση. Μόνον η τόλμη και η γενναιότητα απέκλειαν ξεκάθαρα τον φόβο και την δειλία. Αλλά η τόλμη και η γενναιότητα από μόνες τους δεν αρκούν. Είναι σαν να χρησιμοποιεί κανείς με προσοχή και επιμέλεια όσα μέσα διαθέτει, χωρίς κανένα σκοπό.
Εκτεθειμένος στα σκαμπανεβάσματα του μυαλού του, ασφυκτιούσε. Μόνον οι προθέσεις του, παρά τις αμφιταλαντεύσεις και τις αμφιβολίες του, παρέμεναν αγαθές. Το ανθρώπινο είδος τον συγκινούσε και κυρίως η άγνοιά του. Τα αποτελέσματα, όμως, των ερευνών, παρέμεναν πενιχρά. Με τις υποθέσεις που έκανε και τον παιδεμό του να τις επαληθεύσει, σε πέντε χρόνια, σαν να το είχε προγραμματίσει, ήταν ήδη ένας ακατανόητος κι ένας-ένας, ένα-ένα τον εγκατέλειπαν όλοι και όλα σχεδόν. Παρασυρμένος απ την περιέργεια να εξερευνήσει το εσωτερικό τοπίο της μαύρης τρύπας της μοναξιάς του, κι αποτολμώντας το, είχε την ατυχία να διαπεράσει την μεμβράνη της. Ποτέ δεν πίστεψε πως θα έμενε για πάντα κλεισμένος στον ασφυκτικό κλοιό ενός απόλυτου σκοταδιού. Αλλά όπως και ο ίδιος το ομολόγησε, έτσι και πέσεις στην κατασκότεινη δίνη του, είναι σχεδόν αδύνατο να ξεφύγεις.
Κι απ την στιγμή που του συνέβηκε το κακό, όφειλε να το παραδεχθεί: είχε περιέλθει στην κατάσταση της απόλυτης ανωμαλίας του χωροχρόνου της. Μια ακατάσχετη κατάρρευση τον παρέσερνε στο κέντρο της μαύρης τρύπας και θα συντριβόταν στο διάστημα του πεπερασμένου ιδιόχρονου που όριζε η κίνηση-πτώση του, αν μια στιγμή, πριν από το αμετάκλητο τέλος, δεν συνειδητοποιούσε ότι η ιστορία του άτυχου αστροναύτη που του πέρασε απ το μυαλό ήταν η δική του ιστορία που κανονικά θα πρεπε να τελειώσει εδώ, αφού ο χρόνος της, εξαιτίας της καμπυλότητάς του, είχε απορροφήσει το μέλλον. Πράγματι, μια στιγμή πριν, ήταν έτοιμος να παραδεχθεί πως δεν υπήρχε πλέον τίποτα να γνωρίσει και τίποτα να ελπίσει.
Τότε θυμήθηκε πως ακόμη κι όταν χάσει τα πάντα κανείς, τα χρήματά του, τα λογικά του, τους φίλους ή την εμπιστοσύνη του, υπάρχει, πάντα, η φαντασία που πολιορκεί και κατακυριεύει την ένδεια. Η φαντασία που όλα τα κάνει κι όλα τα μπορεί, όπως έλεγε ο Μονταίνι, ξαναδίνει στον άτυχο τολμητία την δύναμη να διασχίσει την μαύρη τρύπα και να βρεθεί σε μιαν άλλη περιοχή του σύμπαντος.
Με τέτοιες σκέψεις, βεβαιωνόταν πως η ίδια η φαντασία τον καλούσε να την εμπιστευθεί. Αν και το πιο σωστό είναι να υποθέσουμε πως η απόλυτη ανάγκη να αποκτήσει κάτι που θα ήταν αδύνατο να το χάσει δεν του άφηνε περιθώρια να σκεφθεί ορθολογισμένα. Έτσι κι αλλιώς, το είχε αποφασίσει, η φαντασία που στέργει τους λάτρεις-θύματα της εντατικής ζωής, έστεργε και τον ίδιο.
Στην προσπάθεια να στηρίξει την άποψή του, βρήκε προς στιγμήν, πως ήταν λογικότερο να αρκεστεί στην λακωνική εξήγηση ότι ο φανταστικός χρόνος έχει το πλεονέκτημα να μη δεσμεύεται από την φορά του πραγματικού χρόνου. Ο πραγματικός χρόνος εξακοντίζεται όπως το βέλος του πανάρχαιου κυνηγού, κι όπως αυτό, οδεύει προς το τέλος της καμπύλης που διαγράφει η κίνησή του. Ο φανταστικός χρόνος, αντίθετα, ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει σε κάποιο σημείο. Καθώς κινείται κόντρα στην φορά του πραγματικού χρόνου, είναι αδύνατο να προβλέψεις προς τα πού θα κατευθυνθεί.
Αν και φαεινή, η ιδέα στηριζόταν σε αδιάσειστα επιχειρήματα, που όμως ο Στ. Χ. δεν τα επικαλείται στην αρχική έκθεσή του. Την ίδια μέρα κι ενώ είχε στείλει την δισκέτα στον εκδότη του, τον έζωσε το κενό. Βάλθηκε τότε να αναπλάσει αυτά τα επιχειρήματα (επιχειρήματα ενός ποιητή) για δικό του λογαριασμό. Ήταν το πρώτο βήμα για να βεβαιωθεί για τα τυχόν σφάλματα όπου ενδεχομένως θα τον παρέσερνε η ανάγκη του να βρει μια διέξοδο στο αδιέξοδο. Ούτε μπορούσε να κάνει κι αλλιώς.
Επιχείρημα πρώτο: Ενώ το βέλος του πραγματικού χρόνου καρφώνεται κάπου κι όλα τελειώνουν εκεί, στο αίμα, στον πόνο, στο φονικό, στην απώλεια, ο φανταστικός χρόνος οδεύει προς την ευδαιμονία που απολαμβάνει ο κατασκευαστής, όταν από σκόρπια υλικά, αντί για ένα τυχαίο άθυρμα, σκαρώνει μια πρωτότυπη σύνθεση, ένα τραπεζάκι π.χ. με δώδεκα πόδια ή μιαν ιστορία χωρίς προηγούμενο. Μπορεί ακόμη να καταλήξει στην ανεξάντλητη ικανοποίηση που δοκιμάζει ο στοχαστής, όταν καταφέρει να εκπληρώσει την ασίγαστη επιθυμία του να αγκαλιάσει στο κρυφό βλέμμα του όλα όσα συνέβηκαν κι όλα όσα μπορούν να συμβούν. Ακολουθώντας την δική του φορά, ο φανταστικός χρόνος εξακοντίζεται προς την ατέρμονη πλησμονή.
Επιχείρημα δεύτερο: Ένας άνθρωπος γεννιέται και ακολουθώντας την φορά του πραγματικού χρόνου που είναι η ιστορία της ζωής του, κάποτε, πεθαίνει. Αν στάθηκε άτυχος, αν έκανε τραγικά λάθη, αν δεν του ήρθαν τα πράγματα βολικά, αν πόθησε περισσότερα απ όσα μπορούσε να αποκτήσει κι έμεινε στερημένος, ο μόνος τρόπος να απεμπλακεί από τον πραγματικό χρόνο και την πραγματική ιστορία του, είναι να καταφύγει στην φαντασία.
Επιχείρημα τρίτο: Η φαντασία είναι η δύναμή του να αντιστρατεύεται τις πραγματικές νομοτέλειες και να βάζει στην θέση τους άλλες, υποσκάπτοντας αργά και υπομονετικά την αμετάκλητη πορεία των γεγονότων. Αν κινηθεί στον δικό της χρόνο, θα μπορέσει να κόψει στα δυο το νήμα του πραγματικού χρόνου της ώς τότε ζωής του.
Αξίζει να σταθούμε σ αυτό το επιχείρημα, εκμυστηρεύεται στην οθόνη του υπολογιστή του, γιατί δείχνει ότι η ιστορία που ξετυλίγεται μέσα στον φανταστικό χρόνο, παίρνει άλλη τροπή, εντελώς διαφορετική από την προβλεπόμενη. Ενώ θα είχε το τέλος που επιβάλλουν οι χειρισμοί των προσώπων, οι περιορισμοί που δημιουργούν οι σχέσεις τους με τους άλλους ή με τον εαυτό τους, αλλά και οι δυνατότητές τους, όταν λογικά τις προεξοφλούν, μέσα σ έναν κόσμο που αναλόγως προεξοφλούνε τα όριά του, παρ όλα αυτά, με την παρέμβαση της φαντασίας, η ιστορία, αντί να τελειώσει έτσι όπως θα τέλειωνε κάτω από την πίεση όλων αυτών των καθορισμών, συνεχίζεται για να πάρει μιαν εντελώς διαφορετική τροπή. Η άρρωστη γυναίκα, αντί να πεθάνει, γίνεται καλά. Ο άμυαλος που ξεκίνησε για το Άλφα του Κενταύρου και χάθηκε σε μιαν από τις μαύρες τρύπες του Γαλαξία, κατορθώνει και βγαίνει από κει για να συνεχίσει το ταξίδι του σε μιαν άλλη περιοχή του σύμπαντος, εξίσου ενδιαφέρουσα που θα του δώσει ανάλογες και ίσως συγκλονιστικότερες εμπειρίες απ αυτές που λογάριαζε να ζήσει, όταν ξεκινούσε για το ταξίδι του. Είναι πολύ πιθανόν να σκαρφισθεί ένα σχέδιο για να επιστρέψει στην γη, προετοιμάζοντας νέες διαστημικές εξορμήσεις ή πράγμα που είναι και το πιο πιθανό αλλάζοντας ριζικά το πνεύμα και το ύφος των εξορμήσεών του. Δεν αποκλείεται να σχηματίσει μια νέα αντίληψη του χωροχρόνου, χωρίς τα όρια και τους περιορισμούς που του επέβαλε η κοινή αντίληψη, στην πλάνη της να πιστεύει ότι το σύμπαν έχει όρια που στην πραγματικότητα, όμως, δεν τα έχει επιβάλει κανείς, αναγκαστικά.
Από το μυθιστόρημα ΓΥΝΑΙΚΕΣ Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΥΛΗ (σσ. 261-64):
Αυτό έκανα για πολλά χρόνια κι εγώ. τα πετούσα. Αλλά στα κρυφά. Ήμουν αποφασισμένος να μην το ομολογήσω ούτε στην Γκουνίλα ούτε στους άλλους. Στην πραγματικότητα, ήμουν αποφασισμένος να μην το ομολογήσω στον εαυτό μου. Είχα βρει την βολή μου. Μόνο στις γυναίκες με τις οποίες άρχισα να ανοίγομαι ερωτικά, έβγαζα όλη την δυσφορία μου. Υποκρινόμουν τον δυστυχισμένο και μπερδεμένο, κάποιον που δεν είχε περί πολλού το ανθρώπινο είδος.
Έπρεπε να φύγει η Γκουνίλα για να πάρει τέλος το υποκριτικό παιχνιδάκι με το οποίο αποφάσισα να γλιτώνω από τα δύσκολα. Όταν άδειασε το σπίτι από την παρουσία της και των παιδιών, παραδέχθηκα πως υπήρξα μίζερος κι άθλιος. Έπρεπε να πάρω, να φορτιστώ, να ξεζουμίσω τους άλλους για να τους δώσω κάτι κι εγώ, ένα ψίχουλο, μια πληροφορία, ένα φιλί, ένα σχόλιο πριν σπεύσω να ξαναμπώ στους αδιατάρακτους κύκλους μου. Μνησικακούσα ακόμη και με τα παιδιά μου, γιατί τάχα τα σπούδασα, ξόδεψα χρήματα και φαιά ουσία για να τα κατευθύνω σωστά, κι αυτά, από μια ανελέητη αχαριστία, αρνούνταν να μου ανταποδώσουν όλους τους κόπους κι όλη την έγνοια μου με λίγο συναίσθημα. Θαρρείς κι αυτά μου ζήτησαν να τα γεννήσω. Ντράπηκα με την μικροψυχία μου και πιο πολύ με την κουτή πονηριά που έτρεφε τον εγωισμό μου. Όλα αυτά έπρεπε να τελειώνουν. Δεν είχα άλλη επιλογή, γιατί δεν ήξερα πώς να ζήσω κι ούτε μπορούσα να ξαναζήσω με τον τρόπο που έζησα. Βαρέθηκα να λέω πως δεν υπολήπτομαι το ανθρώπινο είδος. Βαρέθηκα να νιώθω την αηδία δήθεν της μυρωδιάς του. Η μπόχα της ήταν το άλλοθι για την απραγία μου. Γιατί κάνοντας κρίσεις για το ανθρώπινο είδος, δεν έκανα κρίσεις για μένα. Θαρρείς και είχε κανείς την ανάγκη να ξέρει τι πίστευα για την ανθρωπότητα εγώ, που δεν τολμούσα να αναρωτηθώ τι πίστευα για τον εαυτό μου.
Ξαναμπήκα, λοιπόν, στο τραίνο για το ταξίδι του παιδεμού. Αυτό κάνουν όσοι δεν έχουν άλλη επιλογή. Ξαναμπαίνουν στο τραίνο από το οποίο πρόλαβαν και κατέβηκαν πριν ξεκινήσει, λογαριάζοντας την τελευταία στιγμή πως θα ήταν χαμένος χρόνος να καβαλήσουν ένα όχημα που, αντί να σε ταξιδεύει, σε καθηλώνει. Όλοι αυτοί, στην αρχή, ήταν βέβαιοι πως είναι ένα ταχύτατο TGV που έτρεχε με τριακόσια χιλιόμετρα την ώρα. Ακόμη κι αν δεν έτρεχε με 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, νόμιζαν ότι, καθισμένοι σε κάποιο από τα βαγόνια του, θα μπορούσαν να οργώσουν μεθοδικά τον χώρο, προλαβαίνοντας να παρατηρήσουν το κάθε τετραγωνικό μέτρο που θα προσπερνούσε. Έτσι νόμιζαν, όταν πηδούσαν μες στα βαγόνια του. Μόνο την τελευταία στιγμή μπορούσες να καταλάβεις ότι το τραίνο αυτό δεν προσπερνούσε ούτε ένα τετραγωνικό εκατοστό από αυτά που είχες διανύσει. Κι ότι σε ξαναγύριζε πίσω για να ξαναδείς, γραμμή προς γραμμή, πόντο με πόντο, την επιφάνεια της πεπατημένης οδού που είχες καλύψει στο παρελθόν. Και δεν αρκούσε να καταλάβεις. Έπρεπε και να προλάβεις και μ ένα σάλτο να ξαναβρεθείς στην αποβάθρα, αναστενάζοντας με ανακούφιση που γλίτωσες μια βασανιστική και άσκοπη διαδρομή. Γιατί, λένε, ο χρόνος τρέχει ιλιγγιωδώς και η ζωή είναι πολύ σύντομη για να την ξανασκέφτονται αντί να την ζουν. Θα πρέπει να είσαι απελπισμένος, να μην περιμένεις τίποτα πια για να προλάβεις να κάνεις ένα δεύτερο σάλτο και να ξανανέβεις πριν ξεκινήσει. Όπως ήμουν κι όπως έκανα εγώ. Δεν περίμενα τίποτα. Αν δεν είχα προλάβει, όμως, να κατέβω την πρώτη φορά, δεν θα το καταλάβαινα.
Τέλος πάντων, απ αυτά τα αργά ταξίδια κατά μήκος της πεπατημένης οδού περιμένουν όσοι δεν πήραν το τραίνο, γιατί πρόλαβαν και κατέβηκαν, να δουν τι σκεφτήκαμε και τι είδαμε εμείς που προλάβαμε να ξανανεβούμε. Περιμένουν τις αποκαλύψεις μας, αφού εικάζουν ότι θα τις καταθέσουμε σε έγκριτα περιοδικά που θα τους δείξουν όσα αδυνατούν να δουν. Χαμπάρι δεν παίρνουν πως είναι θύματα της αδράνειας που μας καταλαμβάνει, όταν ατυχήσουμε ή αποτύχουμε πάνω από δέκα φορές.
Πολλοί, οι πιο ορθολογισμένοι, κόπτονται πως δεν υπάρχει τραίνο-ψυχή. Τους ακούς και σου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι. Ασφαλώς και δεν υπάρχει τέτοιο τραίνο που να σε γυρίζει τάχα στο παρελθόν. Δεν μπορεί να είναι τόσο μικρόνοες. Μια μεταφορά χρησιμοποιείς για να αποδώσεις τις μέρες και τις νύχτες που περνάς πάνω σε μια καρέκλα κοιτάζοντας τον απέναντι τοίχο του δωματίου και στάζει αίμα η ψυχή σου, πονάς που σπατάλησες τον χρόνο ανίδεος για τις συνέπειες της κάθε σου κίνησης. Αυτοί, ό,τι και να τους πεις, όπως και να τους τα εξηγήσεις, δεν ιδρώνει τα αυτί τους. Μόνον ένας εγκέφαλος που δουλεύει μηχανικά, επιμένουν, φτιάχνει τον πολιτισμό που κληρονομούμε, τυφλά υπακούοντας στους μηχανισμούς του μόχθου, σαν να ναι το σύστημα γραναζιών της Ιεράς Ιστορίας, και το ανθρώπινο γένος, γένος ευλαβών, που ασχημονούν για χάρη της, που βιάζουν, πλιατσικολογούν, δολοφονούν και ληστεύουν μόνο και μόνο για να διαφυλάξουν την απαραβίαστη κανονικότητα των γεννήσεων και θανάτων που φέρνουν μαζί τους μνημεία, ύμνους, υποθήκες, τρόπους μετάδοσης του δράματος και της κωμωδίας πάνω σε μια σκηνή που αναπαλαιώνεται, εκσυγχρονίζεται και μεταφέρεται σε άλλα πεδία, παρθένα ακόμη στην τέχνη της υποκριτικής, μέχρι στιγμής ανεπίδεκτα μαθήσεως στην υπομονή, στον πόνο, στον κάματο. Ο ύμνος της χαράς είναι γι αυτούς ένα σοφό κατασκεύασμα που έπιασε στην αγορά κι έγινε το σουξέ της δεκαετίας ή του αιώνα.
Απόσπασμα από τη μελέτη Σκέψη και Προοπτική, από το quattrocento στο ηλεκτρονικο novecento, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2002 σσ.369-370 :
Οι θιασώτες του αντικειμενισμού θα αντέτειναν ότι η λογοτεχνία και η τέχνη γενικά με όσα λέει κιι με όσα δείχνει, δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα στην οποία αναφέρονται η επιστήμη και η φιλοσοφία. Με το ίδιο σκεπτικό, θα μπορούσε ο πραγματαμύντωρ αντικειμενιστής να ισχυριστεί, στη συνέχεια, ότι τέτοιες διεργασίες δημιουργίας ανοιχτών αντικειμενικοτήτων είναι καλύτερο να τις αναζητήσουμε στη πραγματικότητα της καθημερινής ζωής .Οσο κι αν η πρόθεσή του, ωστόσο, είναι να ξεφύγει από τις αυταπάτες που γεννά κάθε κεντρόφυγη δύναμη , όταν μας απομακρύνει από την πραγματικότητα, δεν παύει ο ίδιος να αυταπατάται όταν ξεχνά ότιη απατηλή πραγματικότητα που φτιάχνει η τέχνη , όταν δεν αντιγράφει, και στην οποία χρωστά την ακατανίκητη γοητεία της. πηγάζει απ αυτό που είναι πραγνατικό καιόχι αυταπάτη :από την διαδικασία της αντικειμενοποίησης από την οποία προκύπτουν τα έργα της Τέτοια εγχειρήματα δημιουργίας ανοιχτών υποκειμενικοτήτων που έχει αναλάβει η λογοτεχνία στο μακρινό ΄και κυρίως στο πρόσφατο παρελθόν της είναι καταδικασμένα, βέβαια, να είναι πρωτοφανή και πρωτογενή σε κάθε περίπτωση. Τέλεια, δηλαδή , στην πρωτοτυπία τους και εκπληκτικά στην ατέλειά τους. ..